Inleiding

Op reis naar het Beloofde Land

Meer dan 85% van een ijsberg bevindt zich onzichtbaar onder de waterlijn. Het is deze basis die de ijsberg draagt en richting geeft. Alleen het topje is zichtbaar.
De uitdrukking dat iets ‘slechts het topje van de ijsberg’ is, doelt hierop.
Dat aan een dergelijke constructie grote risico’s kleven, blijkt uit de schipbreuk in 1912 van de onzinkbaar geachte RMS Titanic. Op haar maidentrip botste ze op een ijsberg en verging, wat 1500 van de 2200 opvarenden het leven kostte.
De psycholoog McClelland _{[1 - De Amerikaanse psycholoog David McClelland (1917-1998) staat bekend om zijn ‘Behoeften-theorie’. Zijn wereldberoemde IJsbergmodel brengt in kaart hoe mensen worden beïnvloed door de behoefte aan ‘prestatie’, ‘macht’, ‘ergens bijhoren’ of ‘behoefte aan vermijden’ (Wanneer mensen niet op de voorgrond willen treden en onplezierige situaties liever vermijden, dan treedt deze behoefte in werking. Men heeft angst voor falen, angst voor afwijzing of zelfs angst voor succes. Door situaties te ontlopen die deze angsten mogelijk kunnen oproepen, denkt men een veilige oplossing te hebben gekozen). Deze behoeften vormen de basis van veel psychologische tests.]} baseert zijn communicatietheorie op de ijsbergmetafoor. Hij ziet de mens als een ijsberg waarvan slechts het topje zichtbaar is: het rationele deel dat bestaat uit kennis, vaardigheden en gedrag.
Dit topje komt overeen met de in het Voorwoord genoemde bovenstroom.
Deze bovenstroom wordt aangedreven door een enorm onzichtbaar deel dat bestaat uit cognitie (het denken en willen) en emoties (o.a. angst, verdriet en boosheid).
Het is dit deel, de basis van de ijsberg, dat onbewust en ongewild het doel en de ambities van de bovenstroom belemmert.

 Hoe dit mechanisme er in het dagelijkse leven uitziet, wordt duidelijk in de levensverhalen van op het oog succesvolle mensen, verhalen die illustreren hoe fragiel en kwetsbaar zekerheid en succes zijn.
Zij vertellen hoe zij op onbewaakte momenten door angst en onzekerheid worden overvallen: ‘Ik heb vast iets over het hoofd gezien dat mijn succes in een klap wegvaagt’ of ‘Ik ben vast niet opgewassen tegen de impact van een financiële crisis.’

Er zijn legio voorbeelden van mensen bij wie deze angsten waarheid worden en hun succes doen omslaan in een ramp. Soms wordt die veroorzaakt door externe factoren zoals een natuurramp of economische crisis, maar vaak ook zijn er menselijke factoren in het spel zoals onoplettendheid, overmoed of een plots vertroebeld inschattingsvermogen.
Dan blijkt hoe verschillend mensen reageren op tegenslag.
De ene mens belandt na een onverwacht ontslag in een diepe depressie, de ander gebruikt zijn ontslag om een al lang gekoesterde carrièreswitch te realiseren.
Deze verschillen in reacties worden vaak bepaald door hun onzichtbare onderstroom, dat onbewuste deel onder de waterlijn.
In dit boek onderzoek ik oorzaken en achtergronden van de bovenstroom en de onderstroom en reik ik de lezer handvatten om ze van elkaar te onderscheiden en ze met elkaar in balans te brengen.
Een bovenstroom en een onderstroom die met elkaar in balans worden gebracht, zullen elkaar versterken en worden zo een krachtig middel om tegenslagen aan te kunnen of zelfs te voorkomen.

Inspiratiebron

Al sinds mijn jeugd word ik intens geboeid door de verhalen in de Bijbel. Eenmaal volwassen verdiepte ik me in joodse, protestantse en rooms katholieke tradities die elk hun eigen visie hebben op Bijbelteksten. Nog steeds vormt de Bijbel de rode draad in mijn leven. Daarin ben ik niet de enige. Ondanks secularisatie blijft de culturele en maatschappelijke impact van de Bijbel groot, zoals o.a. blijkt uit de vele gezegden en spreekwoorden die hun oorsprong vinden in Bijbelse verhalen.
Ook in veel theorieën en methodieken in opleidingen en trainingen in mijn werkveld, het coachen en begeleiden van organisaties, teams en individuen, zijn veel sporen van Bijbelse verhalen te vinden.

Toch plaats ik hier een kanttekening.
Hoewel voor mij de Bijbel de leidraad in mijn leven is, ben ik me er van bewust dat de Bijbel soms op een oneigenlijke wijze wordt gebruikt.
Ik doel daarbij op het gebruiken van de Bijbel als autoriteit waarbij aan de hand van Bijbelteksten dogma’s, oordelen, aannames en taboes worden opgedrongen of voorgeschreven.
De impact hiervan kan groot en pijnlijk zijn, weet ik uit eigen ervaring en zie ik bij mijn coachees.
Om dat te voorkomen, doe ik er alles aan om de Bijbel alleen te gebruiken als bron van kennis en inzichten.
Dat doe ik aan de hand van deze ‘spelregels’:

1. Ik twijfel niet aan de toewijding van ieder die de Bijbel anders uitlegt dan ik.
2. Ik gebruik de Bijbel niet om te bewijzen en te oordelen: ‘Zo hoort het en zo moet het, en als jij het niet zo doet, dan zit je fout!‘
3. Ik beschuldig niemand van het lukraak citeren van teksten want ieder selecteert op grond van zijn eigen overtuigingen en inzichten.
4. Het woord ‘Bijbels’ gebruik ik alleen als bijvoeglijk naamwoord, niet als norm of definitie. 
5. Ik gebruik de woorden ‘gewoon’ of ‘overduidelijk’ niet in relatie tot teksten die zijn geschreven in een andere tijd, cultuur, werkelijkheid, taal, omgeving en wereldbeeld.
6. Ik realiseer me dat mijn uitleg van de complexe meerlagige teksten waaruit de Bijbel is opgebouwd, net zo feilbaar is als die van iemand anders. 
7. Ik gebruik de Bijbel niet om contact met anderen te sturen of te stoppen maar om een gesprek aan te gaan en daarin desgewenst met anderen te delen wat de Bijbel voor mij betekent en ik ben nieuwsgierig naar wat hij voor anderen betekent. _{[2 - Met dank aan Wouter van der Toorn, Eigenaar van Creatov.nl, voor deze opsomming.]}

Wat leert de Bijbel mij?

Met het voorgaande als basis heeft de Bijbel voor mij een compleet nieuwe wereld geopend: 

• Zo leerde ik van Richard James Foster _{[3 - Richard James Foster 1942, New Mexico – een christelijke theoloog en auteur in de Quaker traditie, van o.a. “Het feest van de navolging, groeien in spiritualiteit” (2000 – ISBN 9075569025) en “Het gebed, waar het hart zijn thuis vindt” (1996 – ISBN 9060676122)]} dat ik in veel Bijbelverhalen mijn eigen naam kan invullen. Dat is confronterend, veranderend, lerend en genezend en leidt tot verrassende inzichten.
• Ignatius van Loyola _{[4 - Ignatius van Loyola (24 december 1491 – Rome, 31 juli 1556), een Spaans geestelijke, bekend door zijn geschrift “Geestelijke Oefeningen” en stichter van de Jezuïetenorde. Hij was de zoon van een Spaanse edelman. In zijn jonge jaren schijnt hij een losbandig leven te hebben geleid, maar tijdens zijn diensttijd in het Spaanse leger kwam er in 1521 een ommekeer tijdens de Franse belegering van Pamplona, toen een kanonskogel tussen zijn benen door schoot, en zijn beide benen verwondde. Tijdens zijn ziekbed ontdekte hij verschillende bewegingen in zijn ziel, al naar gelang de aard van de verschillende soorten literatuur die hij las. Dit was het begin van wat hij later, in zijn geestelijke oefeningen, de onderscheiding der geesten noemde. Na zijn herstel ondernam hij in 1534 met zes anderen vanuit Parijs een pelgrimsreis naar Palestina. Loyola werd in 1537 te Venetië tot priester gewijd. Hij overleed in 1556 en ligt in Rome begraven in de jezuïetenkerk Gesù.]} liet me zien hoe G’d in elk Bijbelgedeelte mijn naam noemt en tot mijn ziel spreekt.

Toen ik Bijbelverhalen op deze manier ging bekijken, zag ik glashelder de overeenkomst tussen het Exodusverhaal _{[5 - De Thora (ook wel als Tora, Torah of Thorah geschreven) is het Hebreeuwse woord dat leer, instructie of wet betekent. De Joden gebruiken het woord meestal voor het eerste deel van de Tenach, ook wel de vijf boeken van Mozes (pentateuch) genoemd. Deze vijf boeken zijn: Genesis (Beresjiet); Exodus (Sjemot); Leviticus (Wajikra); Numeri (Bamidbar); Deuteronomium (Dewariem)]} en de spirituele, rationele en emotionele ontwikkeling van mijzelf en van anderen. Om te ontsnappen aan de slavernij in Egypte gaan de Hebreeën op reis, ze trekken door de woestijn naar Kanaän, het beloofde land.
Een reis die hen verandert van ontevreden en ongelukkige mensen in tevreden, gelukkige, succesvolle mensen.
Een reis die hun tegenwerkende onderstroom deed stilvallen, omdraaien om vervolgens samen te werken met hun bovenstroom.
De mens die nu zijn eigen Exodus onderneemt kan zich spiegelen aan en vindt houvast bij de Exodus van de Hebreeën in oude tijden.
Hij zal zichzelf (beter) leren kennen en hanteren wat hem meer voldoening en gemoedsrust geeft en zal leiden naar een bestaan dat (beter) bij hem past.
Ik ben er van overtuigd dat elk mens zijn eigen Exodus kan en mag realiseren maar sluit mijn ogen niet voor de realiteit. En die is dat niet elk mens zijn Exodus onderneemt en dat niet elke mens die op pad gaat, zal aankomen. Sommigen haken af, zij gaan niet verder of zij gaan terug.

Voor wie geraakt is door het Exodusverhaal en in zijn eigen leven graag veranderingen wil doorvoeren, voor hem en haar is dit boek geschreven. Hen laat ik hier zien hoe een Exodus verloopt.
Dat doe ik door het Bijbelse Exodusverhaal te illustreren met theorieën op het gebied van psychologie, filosofie, neurologie en theologie, en met voorbeelden uit de praktijk van alle dag.