logo
|Emmaüs Exodus

Hoofdstuk 3 – Pascha

De start van de vrijheid wordt gekenmerkt door een paradox: aan de vooravond van de eerste viering van het Pascha [1 - Exodus 12: 1-28], de nacht waarin de vrijheid wordt geboren, moeten de Hebreeërs ter voorbereiding een reeks gedefinieerde gedetailleerde en verplichte stappen volgen.

3.1.Opdrachten

1. In het Nu betekenis geven aan de tekorten van vroeger.
De Rebbe Lubavitcher zegt: ‘Tijd is de eerste creatie (Zie Genesis 1:1 [2 - In het begin schiep God de hemel en de aarde. 2 De aarde was nog woest en doods, en duisternis lag over de oervloed, maar Gods geest zweefde over het water. 3 God zei: ‘Er moet licht komen,’ en er was licht. 4 God zag dat het licht goed was, en hij scheidde het licht van de duisternis; 5 het licht noemde hij dag, de duisternis noemde hij nacht. Het werd avond en het werd morgen. De eerste dag.]); de heiliging van de tijd is dus de eerste mitswa [3 - Mitswa, of Nederlands-Jiddisj: mitswe is het Hebreeuwse woord voor gebod en wordt in het jodendom gebruikt om te verwijzen naar de wetten in de Thora of de uitwerking hiervan in de joodse wet. In wijder gebruik kan een ‘mitswa’ ook een handeling van barmhartigheid zijn die niet expliciet wordt geboden in het jodendom, zoals de begrafenis van het lichaam van een onbekend persoon. Volgens het jodendom zijn vrijwel alle morele handelingen (die niet botsen met expliciete wetten) in essentie goddelijke geboden.] (gebod) voor de Israëlieten.’ Het weggaan uit Egypte is zo belangrijk dat de tijd erop wordt afgesteld: de start van een Joodse kalender [4 - In het jodendom hanteert men de maankalender. Een ‘synodische’ maand of lunatie duurt ca. 29,5 dagen waarbij de ene maand 29 en de andere maand weer 30 dagen duurt. Omdat er 12 joodse maanden zijn komt men hierdoor uit op 354 dagen oftewel men loopt 11 dagen achter op de zonnekalender met 365 dagen. Dit lost men op door een schrikkelmaand in te voegen. De naam van de schrikkelmaand is tweede adar of kortweg adar 2. In vroegere tijden liet men de maand beginnen “op basis van puur empirische observatie”: de nieuwe-maansikkel moest zichtbaar worden te Jeruzalem. Evenzo voegde men op basis van observatie een schrikkelmaand toe wanneer dit nodig was. “Als . . . tegen het eind van het jaar werd opgemerkt dat het Pesach vóór de lente-equinox [omstreeks 21 maart] zou vallen, werd er verordend dat er vóór niesan een maand ingelast moest worden.”], afgestemd op de maandelijkse nieuwe maan. Deze opdracht is een uitnodiging om in het NU te leven. Dat houdt in: dat de mens in het NU betekenis leert geven aan het verleden (in plaats van het te verzwijgen of er in te blijven hangen).
G’d gebiedt dit omdat het de mens tot leven brengt. Pas als de mens het huidige moment niet meer gebruikt om achterom of vooruit te kijken (wat in het psychologische Egypte vaak gebeurt), leeft hij echt.
Dat kan door antwoorden te zoeken op vragen als:

  • Welke tekorten heb ik opgelopen?
  • Wat doet het met mij dat dit mijn tekorten zijn?
  • Welke gevolgen hebben mijn tekorten in het Nu?
  • Hoe kan ik NU voor die tekorten zorgen?
  • Wat heb ik daar nu voor nodig?

Het zelfde geldt voor de toekomst. Zo leiden in het Nu uit te voeren rituelen, net als het paasfeest wat werd ingesteld, tot nieuwe indrukken, ervaringen, en inzichten.

2. Tien dagen van zuivering.
Dit ritueel was bedoeld om de Hebreeërs zich te laten ontdoen van de Egyptische cultuur. In het psychologische Egypte zuivert de mens eerst zijn binnenste door op te zien naar G’d en naar hoe Hij hem uitnodigt zich te ontdoen van de Egyptische levenswijze.

3. Elk huishouden moet een lam of een bokje in huis nemen op de 10de dag van deze eerste maand en dat moeten ze 4 dagen in huis houden.[5 - Exodus 12: 3-6]
Een zwart bokje staat symbool voor het zondige in de mens. Een wit lammetje staat voor het menselijke verlangen naar volmaaktheid. De boodschap is dat de mens, ongeacht zijn vorderingen, verlost wordt van wat hem belemmert, zowel om op weg te gaan als in zijn relatie met G’d.
Volgens Joodse mystici zijn er drie soorten spirituele mensen: de rasha (zondaar), de tzaddik (volmaakt rechtvaardig persoon) en de beinoni (de intermediair).

  1. De rasha is iemand wiens zichtbare leven – zijn daden, spraak en bewuste gedachten – in strijd is met zijn verborgen essentie. Zijn ultieme verlangen is trouw te blijven aan zijn bron, maar hij doet (on)bewust dingen die zijn relatie met G’d verstoren. De rasha leeft met een gesloten hart.
  2. De tzaddik leeft vanuit zijn hart, er is harmonie tussen zijn verborgen en zijn zichtbare zelf. Zijn intrinsieke liefde voor G’d is zichtbaar in zijn zichtbare leven. Hij wenst alleen dat zijn band met de Almachtige verbetert en hij is afgesloten van alles wat hiervoor een bedreiging vormt.
  3. De beinoni is de intermediair tussen de rasha en de tzaddik. Net als de rasha verlangt hij naar het kwaad, maar hij handelt niet naar deze negatieve impulsen. Hij gedraagt zich zoals het hoort; als een tzaddik in overeenstemming met zijn innerlijke identiteit. Maar psychologisch is hij een rasha. Er is een dissonantie tussen zijn essentie en zijn bewuste zelf. De beinoni leeft met een gesloten hart.

4. Na vier dagen moet het lam of het bokje geslacht worden waarna het bloed (dat duidt op de vitaliteit van de menselijke ziel) aan de deurposten en bovendorpel gestreken moet worden.
De twee deurposten en de bovendorpel staan symbool voor de drie assen van de goddelijke roeping van de mens:

  1. De bovendorpel: de studie van de Thora.
  2. De linkerpost: gebed en meditatie.
  3. De rechterpost: daden.

Samen vormen ze de pijlers voor een compleet en evenwichtig leven dat voldoet aan de Goddelijke missie van het maken van G’ds huis in de wereld. Bij afwezigheid, overschatten of onderschatten van een van de drie assen ontstaat een onbalans die G’ds aanwezigheid bij de menselijke inspanningen verhindert.
De deur zelf staat symbool voor de bereidheid G’d te gehoorzamen (kabalat ol), de toegang tot een partnerschap met G’d.
Met blaadjes van het kruid hysop wordt het bloed op de deur aangebracht. Hysop staat voor de zelfverloochening en onbaatzuchtigheid (bitul) die nodig is om te luisteren naar Gods aanwezigheid in ons leven. Hysop-olie werkt zuiverend maar beschermt ook tegen negativiteit uit de omgeving. In een verdamper stimuleert het de geest en versterkt het de concentratie.

Voor mij betekent zelfverloochening niet het loochenen van mijn identiteit, maar het mij ontdoen van de EGO’s die maken dat ik me ofwel beter voel dan een ander ofwel me ondergeschikt maak aan een ander. Zelfverloochening is, hoe lastig ook, genoegen nemen met de mate van mijn mens-zijn, niet meer en niet minder. Lastig soms.

5. Het lam zal gegeten worden met bittere kruiden.
Het lam was een Egyptische afgod. Het eten daarvan was dus een grote vernedering voor de Egyptenaren. Daarnaast leerde dit de Hebreeërs zich niet te hechten aan afgoden Van het lam worden de drie delen gegeten die symbool staan voor de levensgebieden die de mens makkelijk tot afgod/idool maakt waardoor hij het contact met zichzelf en met de ander verliest en zich afkeert van G’ds wil:

  1. Het hoofd: maar al te vaak beschouwt de mens de wereld met de maat van het verstand en maakt dat daarmee tot afgod.
  2. De benen: staan voor het krijgen en behouden van controle en macht. Met deze genadeloze zelfoverschatting maakt de mens van zichzelf een afgod.
  3. De inwendige organen: staan voor het rechtvaardigen van alle middelen die een levenswijze van meer dan overvloedige rijkdom, comfort en prestige verschaffen.

5. Precies om middernacht moeten de Hebreeërs klaar staan voor vertrek.
Rabbi Mordecai Finley zegt: ‘Middernacht is het moment van omkering. Het moment van berechting gaat over in het moment van vrijspraak, genade. ‘Middernacht’ is een uiting van een G’ddelijke betrokkenheid bij de mens en overstijgt alle standaardcriteria voor straf of beloning.’

6. De Hebreeërs moeten staand, haastig eten, hun taille omgord, de schoenen aan, de spullen in de hand, reisvaardig.

  • Die haast was nodig. Nu waren ze nog onder de indruk van de recente gebeurtenissen, dit was het moment om G’ds aanwijzingen te volgen en zich af te keren van afgoderij en verslaving. Wachten kon leiden tot twijfel en, hoewel de plagen duidelijk de scheuren in de Egyptische levenswijze toonden, ze waren er nog zo van doortrokken dat twijfel hen weer in de ban zou kunnen brengen van die levenswijze. Daarom moesten ze die nacht allemaal thuis blijven. Niemand mocht, door twijfel bevangen, achter blijven.
    De haast waarmee het Pascha offer moest worden voorbereid, drukte ook de snelheid uit waarmee de verlossing van hun verblijf in Egypte nu naderde. Generaties lang waren steeds meer verstrikt geraakt in de Egyptische cultuur en levenswijze. En nu, in slechts negenenveertig dagen, vond een spectaculaire omwenteling plaats (een ‘quantum leap’) van de ene werkelijkheid, het slavenbestaan, naar een nieuwe werkelijkheid: het vertrek naar, zoals later zal blijken, een heilig hoogtepunt bij de berg Sinaï.
    Voor de mens geldt hetzelfde bij zijn vertrek uit zijn psychologische Egypte. Om het vertrouwde comfort van de huidige status quo achter zich te laten en op weg gaan naar een nieuw niveau van bewustzijn en de bijbehorende levensstijl. Cruciaal om het nieuwe pad te gaan is het los laten van het oude en het vragen en accepteren van begeleiding bij de reis.
  • De taille gordel: die ondersteunt, net als de heupen en taille, het lichaam. ‘De taille omgorden’ betekent het versterken van het geloof zodat het alle levensaspecten kan doordringen.
    Later in het Nieuwe Testament gaat het ook over je taille omgorden. Daar wordt de gordel van de waarheid aangereikt.[6 - Efeze 6:14 Houd stand, met de waarheid als gordel om uw heupen]
  • De schoenen aan de voeten: schoenen, gemaakt van dierlijk [7 - De menselijke ziel bevat volgens Aristoteles drie eigenschappen: * een vegetatief vermogen (voedselverschaffing en zelfbehoudsstreven), * een dierlijk vermogen (het verlangen – via de zintuigen – onlust vermijdend) en * het rationele vermogen, (de kracht om te oordelen, zich te herinneren en te denken).] leer dat in de juiste vorm wordt gelooid en verzacht. Zij staan voor het verfijnen van dierlijke aspecten van de menselijke natuur om zo ontvankelijk te worden voor goddelijke doeleinden. Maar er is meer; de schoenen dienen ‘aan de voeten’ gezet wat betekent dat de dierlijke aspecten voor heilige doeleinden worden ingezet, waardoor het opdrachten van onze goddelijke ziel zal uitvoeren, net zoals de voeten door de hersenen worden aangezet om te lopen. Het verlangen naar vrede, de onlust willen vermijden, worden zo ingezet om te luisteren naar de opdrachten die G’d geeft.
    Efeze spreekt ook over het belang van schoenen: schoenen dienen bovenal om stevig te staan. Om niet uit te glijden èn om je voeten niet te bezeren aan doorns of scherpe stenen. Zodat je verder kunt gaan.
  • De staf in de hand: zoals een herder zijn kudde begeleidt op de goede weg. Een staf die mensen steun geeft, mogelijkheden tot correctie en dient om het kwade van zich te weren. Evenzo moet de mens alert zijn op zichzelf en zijn beweging, om een opzettelijk of per ongeluk afdwalen van het pad of omkeren te voorkomen.
    Efeze wijst ook op spullen in de hand en ‘draagt bovenal het geloof als schild waarmee u alle brandende pijlen van hem die het kwaad zelf is kunt doven.' [8 - Efeze 6:16]

Zo nauwgezet voorbereid kan de mens vertrekken uit zijn psychologische Egypte.

De Egyptenaren geven de Hebreeërs zilver, goud en kleding mee zoals G’d dit beloofde en voorspelde aan Abraham [9 - Genesis 15:13-14 13 Toen zei de HEER: ‘Wees ervan doordrongen dat je nakomelingen als vreemdeling zullen wonen in een land dat niet van hen is en dat ze daar slaaf zullen zijn en onderdrukt zullen worden, vierhonderd jaar lang. 14 Maar ik zal hun onderdrukkers ter verantwoording roepen, en dan zullen ze wegtrekken, met grote rijkdommen.]. Deze stoffen zullen nodig zijn om in de woestijn een heiligdom voor God te bouwen. [10 - zie Exodus 25 – 31] Ook de mens krijgt bij zijn vertrek zilver, goud en kleding mee in de vorm van scholing, opleiding, familietradities, en -eigenschappen enz. Een schat aan zaken die hij bij de berg Sinaï nodig zal hebben. Met je verstand, zonder er iets bij te voelen, kun je voorbereidingen treffen. Gewoon door klakkeloos je lijstje af te werken. Rituelen zijn anders, die ervaar je door de aandachtige herhaling.

 

3.2. Rituelen

Ter voorbereiding op de reis, en voor het eerst in de geschiedenis, worden op de avond van het vertrek een aantal samenhangende rituelen uitgevoerd. Rituelen die voor het eerst worden uitgevoerd maken diepe indruk, ze blijven vele jaren in de herinnering. Maar pas als rituelen vaker worden uitgevoerd, onthullen ze hun diepere betekenis. Daarom worden de Pascha rituelen elk jaar herhaald. En naarmate de mens zich verder ontwikkelt, begrijpt hij elk jaar iets meer van hun diepte en kan hij ze doorgeven aan de volgende generatie.

Voor de reis uit het persoonlijke Egypte lijken onderstaande rituelen bijna te groots. Toch, terugkijkend op mijn eigen reis, herken ik veel van de symbolen die de rituelen vertegenwoordigen. In mijn coachpraktijk probeer ik, waar dat relevant en zinvol is, iets van deze symboliek te integreren in het proces waar mijn coachees doorheen gaan. Bijvoorbeeld door opdrachten, uitspraken, voorwerpen, verrassende vragen, spel- oefen- of bewegingsvormen. Uiteraard in een actuele op hen afgestemde vorm.

Zo schreef een coachee dit gedicht:

Het kind

Ik zie het voor me
al weken scherp beeld
duister druipend vocht
gruwelijk gedetailleerd

Ik zoek woorden
die staan, niet botsen
met het beeld te zetten in taal
het uiten, te kotsen

Het lichaam in ontbinding
bijna verlaten door het leven
Soms als je goed kijkt
zie je een zacht beven
een trilling, een zucht
Een hoopje kleren
omvat een rotte vrucht.

Woorden zullen verraden
dat ik het ben
Het kind, ooit vrij, spelend
buiten, een uitvinder in spé
werd genadeloos tegen
de tegels gewerkt.
Lag daar alleen
geen priester, leviet of Samaritaan.

In het duister opgestaan
voor 20 zilverstukken
liep het mee met de karavaan
onder de sterrennacht
ontdekte het de kracht van de maan
de tocht ging feilloos over

De ochtend
met zijn vriendelijk licht
bereikte nooit
de hoek van zijn cel

In stilte zichzelf gericht
geen satan nodig
voor een koude hel

Het geroeste scharnier
gaf toe na een flinke stoot
de ogen tastten de ruimte af
druppels een slok wijn
een moeizame korst brood
de deur bleef op een kier
de geur van morgenrood
dat was het moment
dat ik besloot.

                   [Johan van der Wiel, 14 augustus 2014]

Tot op de dag van vandaag wordt elk jaar het, drieduizend jaren geleden in het geografische Egypte ontstane, ritueel van de Sederavond (de Pesachviering of ‘orde/regelmaat’) gevierd. De Sederrituelen tonen wat was (slavernij en lijden) en wat is bereikt (vrijheid) en leren de mens daardoor te leven in het NU. In die geest worden maror (bitterheid en slavernij) gegeten en wijn (vreugde en vrijheid) gedronken. Sommige van de levensmiddelen en rituelen verenigen beide aspecten tegelijkertijd.

In een Joodse verklaring stond nog een betekenis van de rituelen: ze stellen ons voor een keus.Ofwel we herhalen de rituelen zonder vragen en zonder omzien (in de Egyptische standby-modus), zoals een hamster alsmaar hetzelfde rondje loopt in zijn tredmolen. Ofwel de rituelen wekken onze nieuwsgierigheid, we zetten de automatische piloot af en gaan op onderzoek.
Het kiezen van andere invalshoeken (zoals het lezen van een andere Bijbelvertaling, het ervaren van andere rituelen, het bezoeken van een andere kerk, het zingen van een ander lied) leidt tot verrassende nieuwe betekenissen. Betekenissen die de zintuigen overstijgen en het verstand voorbij gaan.

Voorafgaand aan Pesach wordt het huis tot in de puntjes schoongeboend omdat het vrij moet zijn van alle chameets [11 - Chameets houdt alles in dat gemaakt is van één van de vijf voornaamste graansoorten (tarwe, rogge, gerst, haver en spelt) dat niet binnen 18 minuten, nadat het in contact is gekomen met water, volledig gekookt of gebakken is.]. Alle oppervlakten, hoekjes, gaatjes, gleufjes die mogelijk in contact zijn geweest met chameets worden minutieus gereinigd. Kleren (vooral die van kinderen) worden geïnspecteerd op achtergebleven snoepjes etc. Daarna worden alle oppervlakten die met chameets in contact geweest kunnen zijn, bedekt met aluminiumfolie of papier. Van dit ritueel stamt onze voorjaarsschoonmaak.
Als alles schoon is, wordt er op de avond vóór Pesach nogmaals formeel naar chameets gezocht.
Wordt er dan nog iets gevonden, dan wordt dat de volgende ochtend ritueel verbrand.
Dit ritueel staat symbool voor een grondige zuivering van de menselijke ziel van ‘opgeblazenheid’ (arrogantie, trots).

 

3.3 Sederavond

Het Sederavondritueel bestaat uit vijftien stappen:

1. Kadesh: een toost op vrijheid
Als begin wordt een beracha (zegenspreuk) uitgesproken en de eerste beker zoete rode wijn gedronken.
Dan vult ieder, onder het opnieuw uitspreken van de beracha, een beker met wijn, geeft die aan de ander, en ontvangt van die ander ook een beker.
Deze handeling symboliseert het ruimte maken voor de tijdloze sfeer waarin vele generaties met hun vieringen de mens voorgingen en voor het loslaten van de hectiek van alledag.

Een visie op vrijheid is: het buitensluiten van slavernij door het loslaten van externe beperkingen en het afschudden van al wat de ontwikkeling en zelfexpressie belemmert.
De reis naar de vrijheid begint daarom met het los maken van de stem (van de farao, de beul, het Ego) die zegt: ‘Wie ben jij om een dergelijke reis te beginnen?’
De uittocht uit Egypte destijds was nog maar de eerste stap op een reis die negenenveertig dagen zou duren en leidde naar het ontvangen van de Thora (de leefregels) op het festival van Sjavoeot (Wekenfeest). Daar en dan pas wordt de werkelijke betekenis van de uittocht en de volle omvang van de vrijheid zichtbaar.
Hier en nu is het zaak om klaar te staan voor vertrek…

2. Urchatz: reinigen
Ter voorbereiding op het eten van de Karpas (groente) worden de handen, zonder beracha, met water gewassen, om ze te reinigen van de onzuiverheden van de materialistische wereld.
Water, in al zijn essentiële eenvoud, doordringt stromend alles op zijn weg. Het symboliseert de genezende kracht van wijsheid. Door het over de handen te laten stromen, stroomt de wijsheid van het hart uit over de wereld.
Handen zijn belangrijk in de wisselwerking met de omgeving. Ze weerspiegelen de menselijke staat en illustreren zo bijvoorbeeld de drang om te winnen, de behoefte aan waardering maar ook emoties als liefde, angst, mededogen.

3. Karpas: groente
Om vragen van de kinderen op te roepen wordt groente (radijs, peterselie of een andere groente) in zout water gedompeld en gegeten. Het zoute water symboliseert de in de slavernij gevloeide tranen. In het Joodse onderwijs is het belangrijker kinderen te leren om vragen te stellen dan om hen antwoorden te geven op hun vragen. Leren begint met het stellen van vragen, gevolgd door een geduldige zoektocht naar antwoorden. De eerste les die het kind leert: er is niet op alle vragen een antwoord.

Wat ik bijzonder vind is de belangrijke plaats die in de Sederrituelen wordt ingeruimd voor het kind. Veel van de Sedergebruiken zijn erop gericht de nieuwsgierigheid van het kind te stimuleren, door hem aan te zetten tot het stellen van vragen. Dat herinnert mij aan de uitnodiging van Jezus om te worden als een kind. Met kinderogen kijken naar het NU, vragen stellen, antwoorden zoeken en verhalen vertellen.

4. Yachatz: breken
Van de drie matzes (ongedesemde platte broden) op de tafel wordt er één in tweeën gebroken. Een helft gaat terug op de stapel, de andere helft (de afikoman) wordt opzij gelegd voor het dessert. Het breken van deze matze toont:

  • Wie arm is eet een deel van zijn brood en bewaart de rest voor het geval dat er morgen niets is.
  • Zonder gebrokenheid is er geen groei. 
  • Eenmaal op reis zal blijken: zonder splitsing van de zee geen doortocht.

5. Maggid: het verhaal vertellen
Nu wordt het verhaal van de Exodus verteld en mag iedereen vragen stellen over de betekenis van dit verhaal. Dan volgen andere verhalen, uit de Bijbel en uit het dagelijkse leven. Alle verhalen beschrijven vormen van een Exodus en hoe God elk mens uitnodigt om zijn persoonlijke Egypte te verlaten. Een interessant detail: elk verhaal moet in de tegenwoordige tijd verteld worden! De verhalen gaan vooral over wonderen en ontsnappingen uit schijnbaar onmogelijke situaties en werpen een nieuw licht op het NU. Dan gaan de verhalen over in psalmen en lofgezangen. Zingend wordt de tweede beker wijn geheven.

Toen ik nadacht over dit onderdeel, realiseerde ik me hoe zelden wij elkaar tegenwoordig nog verhalen vertellen. Verhalen over onze worsteling met de wereld, met onze Ego’s. Over wel aanwezige maar zo vaak niet benutte kansen om op te staan en op weg te gaan naar onze vrijheid. Vertellen, je verhaal naar buiten brengen, is belangrijk, want het brengt je oog in oog met wie je werkelijk bent, met waar je onder gebukt gaat en met de kansen die je laat liggen. Dat inzien is alsof je jezelf ‘tot leven reanimeert’. Maar ook: jouw verhaal kan de ander bemoedigen en uitnodigen om anders naar zichzelf en zijn leven te kijken.

Volgens de Joodse traditie zijn er vijf soorten mensenkinderen. Ik herken ze in mijn praktijk. Zo is er bijvoorbeeld de mens die vast zit in zijn persoonlijke Egypte. Ik neem zijn vragen serieus, wijs hem met hart, ziel en hoofd op de weg naar zijn eigen heilige bron. En daar is de ‘vijfde zoon’: de afwezige goddeloze mens die geen vragen stelt en geen belang stelt in deze flauwekul. Terwijl ik op hem afstem probeer ik terloops zijn niet gestelde vragen stil te beantwoorden, wellicht wil/kan hij deze antwoorden op een later tijdstip wel horen.

 

6. Rachtzah – handen wassen met zegenspreuk
Na het stellen van vragen en het vertellen van verhalen bereiden we ons voor op onze deelname aan het breken van het brood (symbool van de betrokkenheid van de mens bij het materiaal) door het opnieuw wassen van de handen. Dit keer onder het uitspreken van de beracha: ‘Gezegend bent u, Heer onze G’d, koning van de wereld, die ons heiligt met zijn geboden, en gebiedt onze handen te wassen.’
De Thora spoort aan om ‘met de handen te eten’: het reguleren van het fysieke leven bevrijdt de ziel die daarna de keuze heeft spirituele doelen na te streven.

Vrijheid is ongrijpbaar, als een verbintenis tussen hemel en aarde, geest en materie, ziel en lichaam. Een verbinding die het vermogen in zich heeft de wereld te overstijgen mits beiden respectvol open staan, net als in een goed huwelijk, voor constante vernieuwing.
Vrijheid is niet te koop. Het is net zo relatief als schone handen: voor je het weet zijn ze weer vies, voor je het weet ben je weer gebonden en begint alles van voren af aan.
Toch: de Exodus opent de weg naar eeuwige vrijheid. Niet door de vrijlating uit de slavernij maar door de eerste stap te zetten en, in de volgorde van de Sederrituelen en met vallen en opstaan, de weg van de vrijheid te gaan.

7. Motzie – een beracha voor graanproducten
Het belangrijkste bestanddeel van de Sedermaaltijd zijn de Matzah (matzes), brood van het meest ongezuurde soort. Drie matzes liggen op de Sederschaal: een gebroken matze om het verhaal van de Exodus te vertellen en twee hele matzes om de ‘Hamotzi’ zegen over uit te spreken: ‘Gezegend bent u, Heer onze G’d, koning van de wereld, die brood uit de aarde brengt.’ 

Matzes zijn van grote symbolische waarde: 

  • Het is het ‘brood van kwelling en armoede’, dat de slaven in Egypte aten.
  • Het is het ‘brood van proclamatie’, waarbij het verhaal van de Exodus wordt verteld. 
  • Het is het ‘brood van nederigheid’ dat de mens zelfverloochening leert in zijn verhouding tot G’d.
  • Het is het ‘brood van het geloof’ dat vertrouwen en toewijding aan G’d uitdrukt.
  • Het is het ‘brood van genezing’. Wat begint als een zaadje in de aarde komt tot leven, verliest haar oorspronkelijke vorm, groeit naar de zon en draagt vruchten die de mens voeden. De mens met zijn verlangen naar welzijn, spirituele heling en groei deelt dit proces met dat kleine zaadje.

8. Matzah – ongegist brood
Nu worden het gebroken brood en één heel brood samen gezegend: ‘Gezegend bent u, Heer onze G’d, koning van de wereld, die ons heeft geheiligd met uw geboden, en ons regels gaf om matzah te eten.’ Rustend op de linkerzijde (net als bij de wijn) krijgt ieder nu twee stukjes matze: een stukje van het gebroken brood (armoede en deemoed) en een stukje van het hele brood.

De platte matze (symbool van bescheidenheid en nederigheid) is de antithese van de chameets (symbool van hooghartigheid en zelfvoldaanheid). De Zohar (een in de Joodse Mystici opgenomen verzameling commentaren op de Thora) noemt de matze het ‘brood van het geloof’ en het ‘brood van de genezing.’ Gedoeld wordt op het intens diepe geloof dat aan genezing voorafgaat. Het geloof waarbij de geest van de mens en de Heilige Geest elkaar raken, waarbij twijfel, onzekerheid en verwarring worden weggevaagd en waarbij geest, lichaam en ziel een worden.
Met deze zuivere intentie de matze eten maakt het tot een adembenemend groots ritueel dat het fysieke lichaam verbindt met dit diepe geloof.

9. Maror – Bitterkruiden
Alvorens het te eten wordt er een beracha uitgesproken over de maror, het volgende, niet zo smakelijke maar wel belangrijke gerecht. Het bestaat uit een bitter smakende groente (mierikswortel, lof of andijvie) die herinnert aan het bittere slavenbestaan in Egypte. De maror wordt gedoopt in charoset: een mengsel van appels, noten en wijn. Charoset is het symbool van het cement dat de Hebreeërs gebruikten bij de bouw van voorraadsteden voor de Farao. Ook toont het eten van maror gedoopt in charoset dat er zonder dal geen top is, zonder pijn geen uittocht.

Nota bene: volgens de traditie zeiden 80% van de Joden ‘Dit is ons land. Waarom zouden we het verlaten?’ Zij bleven in Egypte. Voor de overige 20% was de bitterheid van het slavenbestaan hun springplank naar de vrijheid. Dit staat niet vermeld in de bijbel, maar als ik om mij heen kijk in het dagelijks leven, dan is dat voor mij een reële mogelijkheid.

10. Korech: de Sandwich
Sandwiches worden gemaakt door het bittere kruid tussen twee matzes te doen.
Je kunt ze vergelijken met het bouwmateriaal voor G’ds tempel. Dat bestaat uit twee basis materialen: steen en bakstenen. Met de ‘steen’elementen bouwt G’d het leven van de mens op: positieve karaktertrekken, heilige tijden, plaatsen in oprichting, objecten en krachten noodzakelijk voor het uitvoeren van mitswa’s (geboden en wetten).
En dan is er nog de ruwe klei: het element dat onaf is, symbool staat voor egoïstische, dierlijke en materialistische eigenschappen van de mens die zijn positieve karaktertrekken teniet kunnen doen.
Als deze negatieve elementen gekneed, bewerkt en gebakken worden met zelfopoffering en door G’ds liefde, ontstaan nieuwe, solide, heilige ‘stenen’ die het bouwwerk ondersteunen. [12 - Paulus heeft het in Efeze ook over deze bijzondere stenen]

11. Sjoelchan Orech – De feestmaaltijd
Dan wordt een zegen uitgesproken over de levensmiddelen die de aarde geeft en volgt een uitgebreide feestmaaltijd zonder voorschriften, behalve het eten van matzes en het niet eten van chameets. Ieder volgt de eigen gewoontes. Zo eten Asjkenazische Joden gefileerde vis en soep van matzeballen. In Oost-Europa eten Joden vaak een vleesmaaltijd.
In veel landen wordt kip, kalkoen of rundvlees gegeten, terwijl in Nederland doorgaans een melkmaaltijd wordt gegeten.
Het samen eten stilt niet alleen de honger maar laat de mens, door de betekenisvolle rituelen, ook de diepere betekenis van vrijheid ervaren. Dat is genieten!

12. Tsafoen – het verstopte dessert
De maaltijd eindigt met het eten van het eerder apart gelegde stuk matze, de afikoman, als ‘dessert’.
Op dit punt verschillen de tradities. Soms verstoppen de kinderen de afikoman en zoekt de vader hem en koopt dit af met een cadeautje. In andere families is het de vader die de afikoman verstopt en zoeken de kinderen ernaar. In ieder geval helpt de afikoman-traditie de kinderen om de hele avond wakker te blijven.
Er is nog een betekenis: de afikoman is een symbool van het lam dat geslacht had moeten worden en op een volle maag gegeten. Dit is het moment waarop is gewacht. Het moment van ontsnappen aan de slavernij, van de eerste stap op weg naar een tot dan onmogelijk geachte transformatie. Nu!

13. Barech – Het dankgebed na de maaltijd
Onder het zeggen of zingen van birkat ha-mazon (het dankgebed na elke broodmaaltijd) wordt de derde beker wijn ingeschonken en gedronken. De vierde beker wordt ingeschonken en dan wordt de deur opengezet om Elia binnen te laten, die volgens de overlevering op deze avond komt om de komst van de Masjiach aan te kondigen.

Wat na deze maaltijd van genade overblijft is een groot en dankbaar vertrouwen in een hogere kracht die met de mens is en gaat. Zoals water stroomt, stroomt dit vertrouwen.
Wie een open hart en geest heeft ziet voorbij de plagen de wonderen. Oprecht en met vreugde wordt dit hardop uitgesproken en wordt G’d gedankt voor het wonder van het voedsel.

14. Halleel – Loflied op G’d
Psalmen worden gezegd of gezongen. Een beracha wordt gezegd voor de laatste, vijfde beker wijn die wordt leeggedronken.
De eerste vier bekers wijn staan voor vier verschillende vormen van verlossing:

  • Het fysieke weggaan uit het geografische Egypte;
  • De verlossing uit de Egyptische slavernij;
  • De transformatie tot een inherent van slavernij bevrijd mens;
  • De verkiezing (bij Sinaï, zeven weken na vertrek uit Egypte) tot G-d’s gekozen mensen.

Deze vier elementen van verlossing kunnen door de mens zelf worden gerealiseerd, hij kan het ‘drinken’. Hij heeft het vermogen om zijn beperkingen en onderwerpingen, zowel fysiek als psychisch, te overwinnen en zijn potentiële vrijheid te ontwikkelen, de vrijheid die G’d hem aanreikt bij de Sinaï.
De vijfde en laatste beker wijn wordt de beker van Elia genoemd. De mens pakt deze beker niet op.
Deze beker wordt hem door G’d aangereikt met de belofte: ‘Ik zal u brengen naar het land’. Zo opent G’d de deur naar de verlossing die menselijke inspanningen overstijgt. In het volste vertrouwen dat hem geen kwaad zal overkomen en dat hij verlost zal worden, gaat de mens midden in de nacht door die deur naar buiten.
Tijdens de allereerste Pascha-avond in Egypte, werden de Hebreeërs verlost omdat ze vertrouwden op die verlossing door G’d.
In hetzelfde volste vertrouwen kan de mens zich sindsdien op alle avonden bevrijden uit zijn psychologische Egypte.
Zo eindigt de Halleel, de ‘Psalmen van de lofprijzing!’

15. Nirtsa – Afsluiting
De Hebreeërs streken de deurposten in met het bloed van het lam. Ze aten het ongedesemde eten en het lams/bokjesvlees.
Nu is de maaltijd voorbij, ieder is gevoed en verzadigd.
Ten volle bereid, in hun door een koord bijeengehouden, gewassen kleren, hun jas aan, de staf in de hand, staan ze klaar om te gaan, in de richting van de Rietzee.

Dat was toen…
Terug naar nu: Het staat de mens vrij om zijn slavenbestaan, zijn psychologische Egypte, achter zich te laten. Op weg naar het beloofde land dat door zijn beperkingen heen schemert en hem lijkt te wenken.

Een cruciaal moment, prachtig verwoord in dit gebed:

G’d, give me grace to accept with serenity
the things that cannot be changed,
Courage to change the things
which should be changed,
and the wisdom to distinguish
the one from the other.

Living one day at a time,
Enjoying one moment at a time,
Accepting hardship as a pathway to peace,
Taking, as Jesus did,
This sinful world as it is,
Not as I would have it,
Trusting that You will make all things right,
If I surrender to Your will,
So that I may be reasonably happy in this life,
And supremely happy with You forever in the next.
Amen. [13 - Het gebed van Karl Paul Reinhold Niebuhr (Amerikaans theoloog en ethicus; 1892 – 1971) Vertaling:
G’d, geef mij genade met rust de dingen te aanvaarden die niet kunnen worden veranderd, Geef mij moed om de dingen die gewijzigd kunnen worden te veranderen, en de wijsheid om het onderscheid tussen deze twee te maken.
Levend dag voor dag, genietend van het moment in de tijd, accepterend de moeilijke tijden als een weg naar vrede, Deze zondige wereld nemend zoals hij is, zoals Jezus deed, niet zoals ik het zou willen hebben, Vertrouwend dat U alle dingen goed zal maken, als ik me aan Uw wil overgeef, zodat ik tevreden zal zijn in dit leven, en uiterst blij zal zijn met U voor altijd in het volgende. Amen
]

 

Stel hier je vraag

Thank you for contacting us, we will contact you soon.

Stuur door

Thank you for contacting us, we will contact you soon.

Bedankt!

Bedankt voor de inschrijving op de nieuwsbrief.

Het ingevoerde e-mailadres is ongeldig.
fout tijdens het inschrijven